مقدمه: به طور معمول جایگزین شیر گوساله حاوی ترکیبات بر پایه شیر به عنوان منبع اصلی پروتئین می باشد. در حقیقت یکی از دلایل اصلی که جایگزین شیر در وهله اول توسعه یافته بود در نتیجه یافتن یک جایگزین برای پروتئین های آب پنیر بود. با این حال با توجه به اینکه از پروتئین های شیر به میزان بیشتری در صنایع خوراک انسانی استفاده می شود، قیمت پروتئینهای شیر روز به روز گران تر می شود و در نتیجه منابع مختلفی از پروتئین ها برای فرموله کردن انواع مختلف جایگزین شیر مورد استفاده قرار گفته است . انواع مختلف منابع پروتئین که در جایگزین های شیر استفاده می شود عبارتند از:
- آرد سویا ،ارد سویا اصلاح شده - کنسانتره پروتئین سویا
- سویا جداسازی شده - گندم جداسازی شده
- پروتئین سیب زمینی - پودر ماهی
- پلاسمای حیوانی - سول های قرمز خون
استفاده از پروتئین های سلول های قرمز خون (RBCP ) در صنعت جایگزین شیر در ایالات متحده آمریکا در دهه اخیر توسط شرکت APC درایمز معرفی شده است. این ماده خوراکی در وهله اول برای فرمولاسیون جایگزین شیر و تغذیه گوساله ها در غرب ایالات متحده آمریکا مورد استفاده قرار گرفت. در زمانی که محدودیت در آن منطقه وجود داشت ، جایگزین های شیر حاوی RBCP به خوبی توسط صنایع پرورش گوساله مورد قبول قرار گرفت بدین علت که حیوان عملکرد بسیار عالی از خود نشان داده و در ضمن قیمت آن نیز در مقایسه با جایگزین های شیر که در فرمولاسیون آنها تنها از منابع پروتئین شیری استفاده کرده بودند پایین تر بود.
پروتئین سلول قرمز خون حاوی میزان بالایی ( بیش از 85 درصد) پروتئین می باشد و دارای پروفایل اسید آمینه ای عالی است. RBCP را می توان از خون گاو و یا خوک بدست آورد و به عنوان یک فرآورده فرعی تولید پلاسما می باشد. پلاسمای حیوانی یک ماده غذایی است که در جیره غذایی تعداد زیادی از فارم های حیوانی از جمله خوک ها مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه بر پروتئین ، RBCP حاوی مقادیر قابل توجهی خاکستر (در حدود 3 تا 5 درصد)و میزان پایین چربی و بدون کربوهیدرات می باشد. زمانی که آن را با سایر ترکیبات در جایگزین شیر مخلوط می کنیم ، RBCP به یک پودر به رنگ قهوه ای شکلاتی تولید می کنند. این محصول دارای بوی به خصوصی می باشد که به راحتی می توان با اضافه نمودن طعم دهنده های معمولی به جایگزین شیر ، آن بو را پوشش داد و از بین برد.
علاوه بر این خاکستر در RBCP حاوی مقادیر قابل توجهی آهن می باشد که در نتیجه مقدار آهنی در جایگزین شیر تمام شده افزایش خواهد یافت. اگرچه در فرمولاسیون بیشتر ترکیبات تجاری از مکمل های آهنی (به طور معمول سولفات آهن) استفاده می شود. جایگزین های شیر حاوی RBCP حاوی ترکیبات غیر آلی مکمل آهن نمی باشند. بدیهی است که به دلیل مقدار زیاد آهن در RBCP از آن نمی توان برای تولید گوشت ویال استفاده نمود.
تصمیم برای استفاده از RBCP در جایگزین شیر گوساله معمولاً براساس هزینه و عملکرد آن اتخاذ می شود. استفاده از RBCP در فرمولاسیون جایگزین های شیر دارای مزایا و معایبی می باشد که از آن جمله می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
مزایای RBCP در جایگزین های شیر گوساله عبارتند از:
- هزینه پایین تر: تمامی جایگزین های شیر حاوی RBCP هزینه پایین تری نسبت به جایگزین های شیر ، تماماً حاوی ترکیبات پروتئین شیری با مقدار مشابه موارد مواد مغذی ، دارا می باشند. این بدین خاطر است که RBCP یک منبع ارزان تر پروتئین نسبت به پروتئین های شیری و WPC می باشد.
- عملکرد مشابه با جایگزین های شیر تماماً شیری: پنج آزمایش تحقیقاتی توسط شرکت APC نشان داد که افزایش وزن بدن در گوساله های تغذیه شده با جایگزین شیر حاوی WPC و یا RBCP مشابه می باشد. گوساله ها با 454 گرم (1 پوند) از پودر جایگزین شیر در روز برای یک دوره 24 تا 42 روزگی تغذیه شدند. استارتر گوساله نیز به صورت مصرف اختیاری در معرض گوساله ها قرار گرفته بود.
- عدم وجود عوامل آنتی ژنیک: بر خلاف پروتئین سویا (به خصوص آرد سویا) حاوی ترکیبات آنتی ژنیک و ضد تغذیه ای نمی باشد که منجر به کاهش عملکرد حیوان شود. محققان و شرکت های تهیه خوراک روش های مختلفی را برای کاهش عوامل ضد تغذیه جایگزین های شیر حاوی سویا انجام و توسعه داده اند، اما در بسیاری از موارد برخی از عوامل ضد تغذیه ای باقی مانده اند. عدم وجود عوامل ضد تغذیه ای در RBCP باعث می شود که این ماده یک محصول رقابتی از نظر عملکرد حیوانات تبدیل گردد.
معایب RBCP در جایگزین های شیر گوساله عبارتند از:
- تفاوت رنگ جایگزین شیر: جایگزین شیر حاوی RBCP به طور معمول دارای رنگ قهوه ای شکلاتی می باشد. برای بسیاری از تولیدکنندگان درک این تفاوت در ابتدا دشوار می باشد بدین دلیل که این محصول به نظر نمی رسد که مانند شیر باشد. البته گوساله ها به این موضوع اهمیتی نمی دهند. مصرف جایگزین شیر حاوی RBCP مشابه جایگزین هایی شیر حاوی پروتئین های تماماً شیری می باشد. این موضوع دارای اهمیت است که توجه داشته باشیم که حداقل 75 درصد از فرول استفاده شده برای تهیه این جایگزین شیر مشابه جایگزین های شیری تماماً پروتئینی می باشد.
- تغییر در رنگ مدفوع: مدفوع گوساله های تغذیه شده با جایگزین های شیر حاوی RBCP به طور معمول به دلیل وجود آن تیره تر می باشد. بدین علت که این آهن برای حیوان غیر قابل دسترس می باشد. به داخل مدفوع وارد می شود البته این موضوع اثرات تغذیه ای و یا بیولوژیکی برروی حیوان تدارد، اما نیازمند تفسیر مناسب می باشد.
- باقی ماندن رنگ در ظروف مورد استفاده: بطری، سطل و ظروف مورد استفاده برای تغذیه جایگزین شیر حاوی RBCP ممکن است پس از تغذیه ، تغییر رنگ داده و تیره تر شوند.
- قابلیت هضم روده ای اسیدهای آمینه آن به نسبت پودر شیرپس چرخ یا کنسانتره پروتئین آب پنیر کمی پایین تر می باشد ، اما مشابه سایر پروتئین های جایگزین می باشد.
برخی دامپزشکان استفاده از RBCP را در جایگزین های شیر به چالش کشیده اند و بیان می دارند که غلظت بالای آهن در RBCP اثرات منفی بر وضعیت سلامت گوساله ها دارد . برخی از باکتری ها به خصوص باکتری های گرم منفی نیازمند آهن بالایی می باشند و این محققین چنین استنباط نمودند که به دلیل افزایش قابلیت دسترسی آهن در جایگزین شیر منجر به افزایش وقوع اسهال در گوساله های تغذیه شده با RBCP می گردد. البته این موضوع نادرست می باشد. محققان نشان دادند که نرخ رشد باکتری های گرم منفی (اشرشیاکلی H7 :O157 ، سامونل تیفی موریوم و Onteropathogenic E.coli ) مشابه زمانی بود که این باکتری ها در محیط های حاوی جایگزین شیر تماماً شیری و یا جایگزین شیر حاوی RBCP که گشت داده شده بودند ، بود.علاوه براینتحقیقات انجام شده در دانشگاه های مختلف و شرکت های تولید خوراک تجاری تفاوتی درمیزان اسهال زمانی که با جایگزین های شیر حاوی WPC و RBCP مشاهده نکردند. در نهایت تحقیقات انجام شده در دانشگاه ایالتی کانزاس نشان داد که زیست فراهمی آهن در RBCP تنها 25 درصد از سولفات آهن زمانی که در تغذیه خوک های جوان استفاده می شود. برخوردار است. بنابراین منطقی است که نتیجه گیری کنیم که افزایش مصرف آهن تأثیری بر رشد پاتوژن ها روده در گوساله های شیرخوار جوان ندارد.
نتیجه گیری: پروتئین سلول های قرمز خون یک ترکیب قابل قبول در جایگزین های شیر گوساله می باشد. از آن به میزان کمی برای فرموله کردن جایگزین های شیر استفاده می شود(5-15 درصد)ولی ممکن است منجر به کاهش قابل قبولی در هزینه هاهی کلی شود. باقی مانده مواد تشکیل دهنده مشابه نمونه های معمولی جایگزین شیر (سفید) می باشد. تولیدکنندگان باید به صورت عینی عملکرد گوساله های تغذیه شده با جایگزین شیر گوساله حاوی RBCP را مورد ارزیابی قرار دهند، همچنین ارزیابی اقتصادی و بهبود در بازده خوراک نیز مورد ارزیابی قرار گیرد.